Wednesday, March 24, 2010

Samoan Politics Undermines Historical Moment

Published Samoa Observer Tuesday 23 March 2010


Samoan Politics Undermines Moment of History


Dear Editor,

Judging from the content of your newspaper over the last few days, it is obvious that the Prime Minister and his HRPP Casino and Gambling 2010 Bill has dominated the minds of the public as compared to the attention given to the significance of the actions of the three Faipules – Lealailepule Rimoni Aiafi, Palusalue Fa’apo II, and Va’ai Papu Vailupe. In fact, this appears a deliberate ploy by the PM and his HRPP to undermine the historical significance of the principled acts in Parliament by the three matais.

I would like to suggest to the people of Samoa in Samoa and around the world, to put aside the casino issue for a moment and give recognition to the three brave matais for creating a “principled moment” in the political history of Samoa.

Let me say to the three matais that by your actions you have demonstrated a “Jesus” moment for Samoa and that your sacrifice to ensure democratic principles is an example to the younger generations aspiring to become politicians of the future Samoa. May God be with you in your preparations and deliberations in your by-elections.

I say to the voters - Samoa needs men of principle to represent you in Parliament. May God guide you to make an informed individual principled decision.


Ia manuia le sauni atu mo faiga palota i Faleata i Sisifo, Safata ma Vaisigano Numera Tasi.


Ma lo’u fa’aaloalo lava,


Meripa Weir (Keen Samoan Watcher from Abroad)

Casino in Samoa

Edited Version Published Sunday Samoa Sunday 21 March 2010

Casino in Samoa: Bad bad Policy.

Dear Editor,

It looks like Samoa is again being wooed by the unstoppable economic globalisation (importing a casino) that preaches employment for the locals (cheap labour), profit from rich expatriate residents and gambling tourists, but hides the real costs to the taxpayers and its most negative effects on Samoan values (custom and Christian).

This is another bad policy by the Tuila’epa HRPP government where they may have already said “yes” because there may be attractive “perks” for “the boys” or the HRPP may have already been offered support for the upcoming election in March 2011 and is now trying to rush a Casino Bill in Parliament without the necessary consultations with the people of Samoa.

It might look like a “quick fix” for Samoa’s economic problems but it will create more debts and the burden on taxpayers will no doubt be heavy.

The main beneficiaries of such a policy will be the elite managers of the global gambling industry as demonstrated from the experience of other impoverished and developing nations.

Whilst it is claimed that the HRPP policy will disallow local residents (without overseas passports) from playing, the experience of Singapore demonstrates that eventually the local residents were allowed entry but were charged very costly fees every entry.

The HRPP government should be developing and strengthening local industries and value added industries and not be wooed by global stakeholders who do not care about Samoa’s Constitution and the values that are important to Samoa.

I look to the Church leaders to lead an opposition voice to this HRPP policy for all the negative effects already pointed out by Reverend Dr. Upolu Va’ai (Letter Samoa Observer , Wednesday 17 March 2010).



Ma le fa’aaloalo lava,


Meripa Weir (Keen Samoan Watcher from Abroad).

Sunday, March 14, 2010

E le temokarasi Pulega Itutasi

Letter published Samoa Observer Saturday 13 March 2010

E LE TEMOKARASI PULEGA ITU TASI I SAMOA

Lau Susuga i le Fa’atonu,

Ou te momoli atu le fa’amalo i le tusitala o T.V. Bourke o Si’usega ona o lana tusi i le Fa’atonu (Aso To’ona’i 27 Fepuari 2010) e fa’aulutalaina ‘Samoa no democracy, one party state’ ou te fa’aliliuina i le fa’a-Samoa, ‘E le o iai se fa’a-temokarasi i pulega fa’a-itu-tasi a le Setete o Samoa’.

Talu ai o lo o fa’ailoa mai i le tusi a Bourke ni mataupu e tatau ona silafia e le mamalu o le atunu’u a o sauni atu mo le palota ia Mati i le Tausaga Fou, ua ou taumafai e fa’aSamoaina manatu o Bourke o lo o i lana tusitusiga ona fa’aali lea o nai o’u fo’i manatu e fa’avae i le agaga alofa mo le atunu’u pele o Samoa.

Ua fa’aalia i tolaulauga a T.V.Bourke, o lo o ua saisaitia pe lokaina e le Malo HRPP o aia tatau fa’atemokarasi o tagata Samoa. Ma ua masalo Bourke ‘ai o le mafua’aga lea ua le toe lagona ai le si’ufofoga o le afioga i le Ali’i Sui Palemia sa masani ona tau’alagaina le taua o pulega lelei , pulega manino, po o pulega e fa’ailoa ona tulaga uma i le atunu’u o lo o ua tautuaina.
O se masaloga o Bourke ai fo’i ua lagona e le afioga a le Ali’i Sui Palemia o nei tulaga fa’apule’aga sa masani ona fiafia e taualagaina, ua le mafai ona fa’atinoina ia tulaga i totonu o Samoa i lalo o le pule’aga a le HRPP.

Ua fa’aalia e Bourke ua mafua ona saisaitia pe lokaina aia tatau o tagata Samoa mo tausaga e tele ona o itu nei. Muamua, ona e le talafeagai tu’utu’uga fa’ale-Malo mo le atina’e o le tamaoaiga ma tulaga tonu tau le soifua ua feagai ma aiga nu’u ma alalafaga. Lua, ua malosi tele le puleaina (pulepule tutu) o le ‘aufaigaluega ma ofisa ‘ese’ese a le Malo ma ua leai se sa’olotoga e fa’aalia ai ni pona i totonu o ofisa ma matagaluega ona o popolega i le fa’ate’aina ma galuega. Tolu, ua le temokarasi taualumaga i totonu o le Palemene ona ua ‘avea le to’atele o sui o le HRPP i totonu o le Palemene ua faigofie ai ona pasia o ni tulafono ua mana’omia e le Malo e aunoa ma se itu-tete’e e mafai ona fa’alavelave ma fesiligia le Malo. O le ala fo’i lea e taumafai lava le Malo ina ia leai se itu-tete’e i totonu o le Palemene o Samoa. Pau o le avanoa e mafai ai ona fa’aali se tete’e o totonu lea o le Fale Fa’amasino a e taugata tele lea auala.

Ua fa’apea mai Bourke, o tulaga fa’ale-Malo ua ta’ua i luga ua faigofie ona tula’i mai ona - Muamua, e le o iai se Komisi Tuto’atasi e fa’afoeina ma siakiina tulaga o faiga palota lautele. Lua, e le o fa’amaoni atoatoa le fa’atinoina o faiga palota, ma lona tolu, e le o fa’aaogaina le Fa’avae o le Malo Tuto’atasi o Samoa e fa’asinosino faiga palota ina ia aloa’ia ai aia fa’ale-tulafono o tagata uma e mafai ona palota e le gata i totonu o Samoa a e o atunu’u i fafo.

O le fa’aaliga fo’i a Bourke e uiga i ni fa’amasinoga sa faia e patino i palota lautele o le 2006 na iai i latou sa tatau ona fa’asalaina (aofia ai Minisita) ona sa fa’atau i tupe palota a tagata a e peita’i e le i iai se fa’atinoga o ia fa’asalaga e le Komisi o Faiga palota a le Malo. E foliga sa noatia le Komisi a le Malo e se fa’atonuga mai luga o le pule’aga a le Malo HRPP.

O le atugaluga o ia Burke, afai e le fo’ia tulaga ua fa’atupuina e le Malo o le HRPP o le a noatia pe lokaina atili ai le sa’olotoga mo le fa’atinoina o aia tatau fa’atemokarasi o tagata i aso nei ma taimi o i lumana’i.

Ua taua ai loa i le finagalo o Burke le iai loa o ni auala e foia muamua ai ni tulaga fa’aletonu se fa(4) ua na filifili mai lana lisi o fa’aletonu:-

O le fa’aletonu muamua – E fa’atatau lea i ala tupe sa fa’aaoga i fa’atosina na fesoasoani i le toe palotaina e le atunu’u o le HRPP.

Ua tula’i mai i le tolaulauga a Bourke, o le fa’atupeina e le Malo HRPP o a latou sauniga ma fa’atosina mo le Palota Lautele i le 2006 (12 i le 18 masina a o loma le palota) sa fa’alagolago malosi le Malo i tupe o lafoga a tagata faigaluega. O ia tupe e aofia ai tupe na fa’aaogaina e ni Minisita mo a latou fa’atosina. O se ata fa’ata’ita’i ua tu’u mai e Bourke, afai e 80,000 le aofa’i o e na lesitalaina e palota, a e sa fa’atauina e le Malo i le $100 a le tagata palota e to’atasi, lona uiga e $8 milliona sa fa’aalu. Afai o le 60 pasene sa fa’atauina i le tau lava lea, lona uiga e $4.8 miliona sa fa’aalu. Afai sa fa’atauina i le $50 le palota e tasi le 60 pasene o palota lona uiga e $2.4 miliona sa fa’aalu.
Ua fa’apea mai fo’i Bourke, a toe fa’aopoopo atu iai ma le fa’aaogaina o ala leo e iai le TV1, 2AP, ma Nusipepa pei o le Savali. E o’o mai i le taimi nei e le o manino pe fia tupe o ia fesoasoani a tagata faigaluega a le Malo a e o se masaloga o Bourke pe $2 miliona i le $4 miliona.

Ua fa’ailoa mai fo’i e Bourke o le tau o sauniuniga ma fa’atosina a le itu SDUP mo le palota 2006 e $450,000-$500,000 pe a fa’atusa i tupe fa’aaogaina e le HRPP.

Talu ai e tau i miliona tupe fa’aalu mo fa’atosina a le HRPP i le palota 2006, ua tu’uina mai ai le fesili e Bourke mo le silasila toto’a ma le fa’autaga loloto a Samoa a o sauni atu mo le palota ia Mati 2011.

O le fesili a Bourke – AFAI NA FA’AAOGAINA E LE HRPP TUPE O LAFOGA I LE MALO MO FA”ATOSINA, O FEA NA AUMAI AI ISI TUPE E FA’AATOA AI LE TAU ATOA NA FA’AALU I LE PALOTA 2006?

Ua mautinoa e Bourke, o le mafua’aga o le le manino o tulaga tau tupe fa’aaogaina i fa’atosina i faiga palota, o le leai lea o se fa’atonuga i totonu o Tulafono fa’atatau i .faiga palota, e mana’omia ai le fa’amaumauina i lipoti tusitusia o tulaga uma tautupe mo palota mo le silafia manino e le mamalu o Samoa. Ua fa’amamafa fo’i e Bourke le aofia i lipoti tusitusia o alaga tupe mo palota e le gata i faletupe i totonu o Samoa a o faletupe i atunu’u i fafo. E lagolagoina ai e Bourke le iai o se Komisi tuto’atasi e iloiloina fa’amaumauga o tupe fa’aaoga i fa’atosina mo palota a pati uma.

O le manatu o Bourke e ao ona fa’atapula’a o tupe maua e Pati uma e tauva i le Palota ina ia tete’e atu ai i le fa’aloloto ma le fa’atauina i tupe o palota a tagata e se Pati e tasi.


O le Fa’aletonu lona Lua - E leai se Ofisa e sa’oloto pe tuto’atasi i Samoa e su’esu’eina ni amioletonu, po o ni faiga fa’anana e le Malo.

O le manatu o Bourke, e ui ina iai Le Ofisa Su’e Tupe Sili a le Malo, Le Ofisa mo Fa’atagi ma ni fa’asea i le Aufaigaluega a le Malo, Atoa ai ma le Ofisa o Leoleo, e le mafai e nei ofisa ona fa’atino atoa ni su’esu’ega ona o lo o pule pea le Malo HRPP i galuega fai a ia ofisa. Afai fo’i e tu’uina i luma o le Palemene se mata’upu e fa’ailoa atu ai ua iai ni amioletonu ma le tusa ai ma tulafono i totonu o Ofisa ma matagaluega a le Malo, e mafai lava e le Malo ona te’ena ia ituaiga ripoti e pei ona sa iai i se lipoti na tu’uina i luma o le Palemene e le Afioga a le Ali’i Faipule o Le Mamea Ropati i le 2005.

Ua fa’apea Bourke, na talosaga le Afioga ia Le Mamea mo se Komisi tuto’atasi ( o taimi ia a o ta’ita’i o ia i le SDUP) e su’esu’eina ni tulaga amioletonu e fa’atatau i le fa’aaogaina o tupe i totonu o le Ofisa o le Soifua Maloloina fa’atasi ai ma le mafua’aga o le Tete’e a ali’i ma tama’ita’i foma’i.

Ua fa’aalia e Bourke, na te’ena e le Afioga i le Palemia le mau a Le Mamea ona sa manatu le Palemia e taugata tele se Komisi tuto’atasi nai lo le fa’aaoga o se Komiti Fa’apitoa a le Malo e su’esu’eina ia fa’aletonu. Na manino ma ai i le te’ena o lea mau le mana’o pea o le Malo na te pulea ose Komiti tofia e faia ni su’esu’ega.

E ui la ina sa pasia i le Palemene le iai o se Komiti Fa’apitoa a le Malo e su’esu’e ia fa’aletonu i le Matagaluega a le Soifua Maloloina, ua fa’aali mai e Bourke e le i fa’atinoina lea fa’amoemoe. Na i’u ina tulei fa’asalulimaina i lalo o fala lea mataupu.
Ua manatu ai Bourke e le toe mafai ona maua se avanoa mo se Komisi Su’esu’e Tuto’atasi i lalo o le Malo HRPP ma lona ta’ita’i o iai nei.

O se popolega o Bourke ua mana’omia ai se iai o se Komisi Su’esu’e Tuto’atasi, o se lipoti ua tusia ai le le totogiina o tiute o ‘oloa mai fafo e i latou e ‘au aumai ‘oloa i totonu o le atunu’u mai ia Ianuari 2007 e o’o ia Iulai 2009. Mo se lisi e 925 e tusa ma le $11.2 miliona , ma se isi lisi e 1474 e tusa ma le $16,195 ni tupe e le i totogiina. O se fesili la ua tu’uina mai e Bourke, o fea se komiti e ‘ave iai se fa’atuatuaga o le atunu’u e mafai ona fa’afeagai ma ia fa’aletonu ina ia tu’uina iai ni atugaluga a o le i tu’uina i se Su’esu’ega a se Komisi Su’esu’e Tuto’atasi?


O Le Fa’aletonu Lona Tolu - O le le lagolagoina e le Malo HRPP o le avanoa e mafai ai e tagata Samoa o i atunu’u i fafo ona palota i Palota Lautele a e maise le palota o loma ia Mati 2011.

Ua fa’aalia e Bourke le agaga fa’afetai o le HRPP ae maise o le Afioga i le Ali’i Palemia i tupe lafoina mai e Samoa o lo o aumau i atunu’u i fafo. E le gata fo’i i tupe lafo masani mo aiga a e o fesoasoani fo’i tautupe sa tau’a’ao mai i le Malo mo aiga ma nu’u na a’afia ma puapuagatia i le Sunami i le tausaga ua te’a. E le galo fo’i i le Malo HRPP le fesoasoani mai o Samoa i atunu’u i fafo i le aumai o ta’avale mo aiga i Samoa talu na sui le itu e feoa’i ai ta’avale.

Ua fa’ailoa mai e Bourke le aofa’i e $350 miliona lafo mai i aiga i le 2008 fa’aopoopo la iai ma le $330 miliona (Ianuari –Novema) i le 2009. E manino lava ile Malo HRPP le maoa’e o le sao o tagata Samoa o alaala i fafo i le atina’e o le tamaoaiga o Samoa. Pe a fa’atusatusa la ma fefa’atauaiga i atunu’u i fafo na o le $27 i le $30 miliona tupe maua mo Samoa.

Ua fa’aalia e Bourke o le ala lea o lo o tu’itu’i mai ai pea tagata Samoa i atunu’u i fafo i le faitoto’a o le Afioga i le Ali’i Palemia ma le Malo HRPP ina ia amana’ia lo latou sao i le atunu’u ma lo latou fia auai i Palota faitele mo le filifiliga o e ta’ita’i e puleaina le tamaoaiga o lo latou atunu’u o Samoa. O lea mana’o o Samoa aumau i atunu’u i fafo o lo o fa’atagaina fa’ale-tulafono lea i le Fa’avae o le Malo Tuto’atasi o Samoa ma le Tulafono o faiga palota lautele.

Ua ta’ua fo’i e Bourke o le mataupu fo’i lenei o le fia palota o Samoa aumau i atunu’u i fafo, sa lagaina e le Afioga i le ali’i faipule o Le Mamea a o loma Palota faitele o le 2006. A e peita’i sa te’ena e le Afioga i le ali’i Palemia le mau a Le Mamea e ui o se mataupu lea ma se matafaioi a se Komisi Tuto’atasi o Faiga Palota. Ua fa’asino mai Bourke, a silasila i le Tulafono o faiga palota, o le tiute o le Komisi o Faiga Palota, o le lesitalaina lea o suafa uma o i latou ua pasia mo le palota i so o se alalafaga o aumau ai ma fa’atino tulaga ina ia mafai ai ona palota i latou uma e fia palota. O tulaga masani lava nei o lo o fa’atino e atunu’u temokarasi i fafo atu o Samoa.

Ua fa’ailoa mai la e Bourke ole tali o iai i le taimi nei a le Palemia ma le malo HRPP, e ao ona malaga i Samoa o e fia auai i faiga palota ina ia resitala muamua ona e taugata tele ona fa’atino galuega a se Komisi mo faiga palota mo e o aumau i atunu’u i fafo. Lona uiga ua galo a’ia’i i le Malo HRPP le $350 miliona o le tului a uso o i fafo i le atina’e o Samoa. O se fa’ai’uga a Bourke i le le amana’iaina o le sao a Samoa mai fafo, aua fo’i a aofia nei palota i faiga palota e i’u ina le malosi le lokaina e le Malo HRPP o aia fa’atemokarasi a tagata ma i’u ai ina sa’oloto tagata e filifili se Malo Fou.

Ua fautuaina loa e Bourke ia Samoa o aumau i fafo ina ia galulue fa’atasi ia fa’ataunu’u le tiute fa’ale-tulafono a le Malo e resitala ai Samoa i atunu’u i fafo mo le Palota ia Mati 2011. Afai loa o le a le taliaina pea e le Malo HRPP lea mana’oga e tatau loa ona sauni Samoa i fafo e tu’uina se fa’atagi i luma o le Fa’amasinoga Maualuga i Samoa.

O le Fa’aletonu Lona Fa - O le fa’aaogaina lea e le HRPP o le Pulega – E-To’atolu o totogi o tagata faigaluega a le Malo. O sea Pulega to’atolu e patino la latou galuega i le fuafuaina o si’itaga o totogi o le ‘aufaigaluega a le Malo.

Ua fa’aalia e Bourke, na fautuaina e le Pulega -E-To’atolu mo le 2005, se si’i e 42 pasene o totogi ma alauni mo tagata faigaluega i le Malo e aofia ai ma faipule. O sea si’i e fa’atinoina mo tausaga e tolu. A e na fautuaina se isi si’i e 11pasene mo le amataga o le 2009. Peita’i na taofia e le Kapeneta lea si’i mo le 2009 e pei o le mafua’aga ona o le pa’u fa’afuase’i o le tulaga o tupe maua i le lalolagi.

Ua manatu loa Bourke, e le taumate a o sauni atu le Malo mo Palota lautele o le 2011, o le a fa’atupu tele le si’i mo tagata faigaluega a le Malo i le 20/25 pasene mo tupe fuafuaina mo le 2010/2011. O lona uiga o le 11 pasene na fuafuaina ina ia aofia ai le si’i o le taugata o le soifuaga talu mai le si’i e 42pasene o totogi.

Ua fa’apea mai Bourke o si’i ua fuafuaina nei sa fai ma le leai o se fa’atatau i suiga ua iai le atina’e tautupe a le atunu’u; le si’itia o tau o galuega, lafoga, po o le tau o le soifuaga e totogiina e le atunu’u. O le isi fo’i itu e le i fuafua iai le si’i o totogi o le fa’ato’ateleina pea o e ua i le vasega o e ua maualalo tele lo latou tamaoaiga ma le vavamamao o le tamaoaiga a le aufaigaluega a le malo pe a fa’atusa i e alala i nu’u i fafo o Apia ma alalafaga i totonu lava o le taulaga.

Ua fa’ailoa mai fo’i e Bourke o le si’i ua fuafuaina mo le aufaigaluega a le Malo o le a a’afia ai fo’i tupe e tatau ona fa’aalu i ‘oloa mo le fa’atinoina o galuega pei o galuega i falema’i e mana’omia ai vaitui, fuala’au, vai fai fusiga vai mo le fafagaina o le tino ma isi ‘oloa taua.

Ua manatu fo’i Bourke o le a le mafai nei ona si’i i le 20/25 pasene le totogi pito i maualalo o iai nei e $4,160 i le tausaga. E le i mauaina se si’itaga e 42 pasene ma o lo o gata mai lava ia Setema 2005 talu ona si’i lenei tulaga.

Ua fa’aalia e Bourke e leai ni alauni o fuafuaina mo faifa’ato’aga ma e galulue i nu’u i tua ina ia fetaui ma le si’i o le tau o le soifuaga ua iai nei le atunu’u.

O se fesili ua tu’uina mai e Bourke –
PO O NEI FUAFUAGA UA FAIA E LE MALO, O IAI EA SE AGAGA INA IA MANUIA TAGATA UMA PE NA O E UA FILIFILIA E LE MALO HRPP?


O so’u manatu la i nei tulaga fa’aletonu ua fa’aali mai e Bourke – Muamua, o aga ia a se Malo o lo o pulea Samoa i le fa’aaogaina o ni togafiti e mafai ai ona toe palota le atunu’u ina ia toe tu mai le pulega HRPP ma le ta’ita’i o iai nei.

Lua, o aga fo’i ia a se Malo e le o mana’o e silafia e le mamalu o le atunu’u le mau aitalafu ua fa’atupuina tusa ua $900 miliona i le 2009/2010 (Bouke i le Samoa Observer 18/6/09). Ua fa’apea mai Bourke o le totogiina o lea aitalafu tusa e $50,000 le tupe a le tagata e to’atasi e aofia ai fanau iti.

Tolu, o aga fo’i ia a se Malo ua ‘augofie e talia ni fautuaga mai i fale nono tupe i fafo.
E tatau ona silasila toto’a le mamalu o le atunu’u po o le a tonu ua iai ai le Ofisa o le Faletupe o le Lalolagi ma le Faletupe o Asia i Apia? E tatau fo’i ona silafia e le mamalu o le atunu’u e iai fa’afitauli mo le lautele o Samoa pe a fa’aulu atu Samoa i totonu o le Fa’alapotopotoga o Fefa’ataua’iga o le Lalolagi. E tatau ona fesiligia tagatanu’u o Vanuatu, Papua ma Toga o lo o tele lo latou mafatia talu ai ni maliega a ia Malo na faia ma le le silafia e tagata o ia Atunu’u i le Pasefika.

Ia manatua Samoa o fesoasoani o lo o aumaia i Samoa i luga o ni feutana’iga o le Malo o Samoa ma Fafo e le aumai fua. E tatau lava ona toe totogi.

Talofa e i le tupulaga fai a’e ma tupulaga e le i Soifua mai.

Ia manuia lava Samoa ma le sauni atu i le Palota ia Mati 2011

Ma lo’u fa’aaloalo lava,

Meripa Weir (Fiafia e auauna mai Vasa mo Samoa).